ความเป็นมา
ในโอกาสที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระชนมายุครบ ๖๐ พรรษา ในปี ๒๕๕๘ สำนักงานเลขาธิการคุรุสภา กระทรวงศึกษาธิการ ร่วมกับผู้ปฏิบัติงานด้านการศึกษา ได้ขอพระราชทานพระราชานุญาตจัดตั้งรางวัลระดับนานาชาติเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระปรีชาด้านการศึกษา ที่ทรงอุทิศพระองค์เพื่อส่งเสริมการศึกษาให้แก่เด็กและเยาวชนในระดับต่างๆ มาโดยตลอด โดยเฉพาะเด็กเยาวชนผู้ด้อยโอกาสในท้องถิ่นห่างไกลทั่วประเทศ พระองค์ทรงเปี่ยมด้วยคุณลักษณะสำคัญของความเป็นครู ๔ ประการได้แก่ ความรอบรู้ การสอนดี มีคุณธรรมจรรยาบรรณ และมุ่งมั่นพัฒนา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระราชานุญาต ตั้งนามรางวัลว่า “รางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรี” (Princess Maha Chakri Award) และมีพระราชานุญาตให้จัดตั้ง “มูลนิธิรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรี” เพื่อเป็นองค์กรหลักในการวางแผนการดำเนินงานและพิจารณารางวัล โดยมีสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เป็นประธานกิตติมศักดิ์ ดร.กฤษณพงศ์ กีรติกร เป็นประธานกรรมการมูลนิธิฯ รองประธานกรรมการมูลนิธิฯ ประกอบด้วย รศ.ดร.คุณหญิงสุมณฑา พรหมบุญ และประธานกรรมการคุรุสภา คณะกรรมการมูลนิธิฯ ประกอบด้วย ผู้ทรงคุณวุฒิด้านการศึกษาและภาคสังคมจำนวนหนึ่ง กรรมการโดยตำแหน่ง ได้แก่ ปลัดกระทรวงศึกษาธิการ ปลัดกระทรวงมหาดไทย ปลัดกระทรวงการต่างประเทศ ปลัดกรุงเทพมหานคร และผู้อำนวยการสำนักงบประมาณ มีเลขาธิการคุรุสภาเป็นเลขาธิการมูลนิธิฯ
รางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรี เป็นรางวัลเพื่อยกย่องเชิดชูเกียรติครูผู้มีผลงานดีเด่น และสร้างคุณประโยชน์ต่อการศึกษาในประเทศต่างๆ ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวม ๑๑ ประเทศ (บรูไนดารุสซาราม อินโดนีเซีย กัมพูชา ลาว มาเลเซีย พม่า ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ ติมอร์-เลสเต เวียดนาม และไทย) ประเทศละ ๑ คน รวม ๑๑ รางวัล ซึ่งจะดำเนินการคัดเลือกครูในทุก ๒ ปี โดยคณะกรรมการมูลนิธิรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรีจะเสนอกรอบแนวคิดและคุณลักษณะเฉพาะของครูผู้สมควรได้รับพระราชทานรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรีไปยังกระทรวงศึกษาธิการทั้ง ๑๑ ประเทศ ส่วนการกำหนดเกณฑ์การคัดเลือกและกลไกให้ขึ้นกับดุลยพินิจของแต่ละประเทศ
พิธีพระราชทานรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรีจัดขึ้นครั้งแรกเมื่อวันที่ ๒ ตุลาคม ๒๕๕๘ ณ กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย